Kiedy małżeństwo jest nieważne?

Małżeństwo sakramentalne wykracza poza zwykłą umowę. W obowiązującym Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r. czytamy:

• MAŁŻEŃSKIE PRZYMIERZE, PRZEZ KTÓRE MĘŻCZYZNA I KOBIETA TWORZĄ ZE SOBĄ WSPÓLNOTĘ CAŁEGO ŻYCIA, SKIEROWANĄ ZE SWEJ NATURY DO DOBRA MAŁŻONKÓW ORAZ DO ZRODZENIA I WYCHOWANIA POTOMSTWA, ZOSTAŁO MIĘDZY OCHRZCZONYMI PODNIESIONE PRZEZ CHRYSTUSA PANA DO GODNOŚCI SAKRAMENTU (kan. 1055 § 1 KPK)

Nie ma w Kościele Katolickim rozwodów ani unieważnień sakramentu. Spotykane na forach internetowych a czasem nawet w świeckiej nomenklaturze prawniczej sformułowania „tzw. rozwód kościelny” czy „tzw. unieważnienie małżeństwa” są zafałszowaniem prawdy o nierozerwalności sakramentu udzielonego sobie przez nupturientów przed Bogiem. Kuszenie klientów obietnicami „uzyskania rozwodu kościelnego” czy „unieważnienia małżeństwa” jest wprowadzaniem zainteresowanych osób w błąd w celu pozyskania zlecenia nawet w sytuacji, gdy brak podstaw do określenia formuły wątpliwości procesowej. To tworzenie złudzenia, iż wszystko zależy od sprawnego pełnomocnika, nie zaś od prawdy procesowej, do której dąży się trakcie kanonicznego postępowania spornego. Może być też odwrotnie – osoba rozwiedziona, pragnąca uporządkować swoje życie sakramentalne i przekonana o ważności małżeństwa, po przedstawieniu szczegółów pożycia od momentu kojarzenia się związku aż do jego rozpadu, otrzymuje od prawnika-kanonisty informację o istnieniu podstaw do rozpoczęcia procesu. Kluczowa jest prawdziwa i właściwa interpretacja przepisów prawa kanonicznego.

To, co raz zostało ważnie zawarte, nie może być rozwiązane. Nierozerwalność wewnętrzna małżeństwa sakramentalnego sprawia, że żadną mocą ludzką (nawet powagą papieża) nie można rozwiązać ważnego węzła. Co do nierozerwalności zewnętrznej to prawo kanoniczne dopuszcza możliwość dyspensowania od ważnego węzła jedynie w poniższych wypadkach:

1. Małżeństwo między ochrzczonymi lub między osobą ochrzczoną i nieochrzczoną ważnie zawarte, ale nie dopełnione (ratum et non consummatum) – tzw. papieska dyspensa super rato
2. Małżeństwo zawarte między dwiema osobami nieochrzczonymi, które może zostać rozwiązane na mocy tzw. przywileju Pawłowego dla dobra osoby, która przyjęła chrzest.

Tak więc bezwzględną nierozerwalnością cieszy się każde małżeństwo dwojga ochrzczonych, ważnie zawarte (ratum) i dopełnione (consummatum).

Istnieje w przestrzeni kanonistycznej natomiast pojęcie NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA czyli orzeczenia przez trybunał kościelny po przeprowadzonym postępowaniu dowodowym (faza instrukcji), że węzeł małżeński pomiędzy nupturientami nigdy nie powstał, czyli mówiąc inaczej, od początku dotknięty był wadą, która spowodowała jego nieważność. Nieważność nie powstaje w trakcie trwania małżeństwa ważnie zawartego, lecz istnieje od początku. Różnice charakteru, konflikty małżeńskie, nałogi, kryzys relacji uczuciowej itp., choć pomocne przy dowodzeniu nieważności, nie leżą u jej przyczyny. Nieważność jest uprzednia a nie następcza do pożycia małżonków.

Kanoniczny proces sporny nie jest rozprawą rozwodową, lecz specyficznym postępowaniem, posiadającym immanentną strukturę formalną i osadzenie w Kodeksie Prawa Kanonicznego, który w kanonie 1060 przypomina stronom:

MAŁŻEŃSTWO CIESZY SIĘ PRZYCHYLNOŚCIĄ PRAWA, DLATEGO W WĄTPLIWOŚCI NALEŻY UWAŻAĆ JE ZA WAŻNE, DOPÓKI NIE UDOWODNI SIĘ CZEGOŚ PRZECIWNEGO.

Dlatego to trybunał kościelny, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, musi stwierdzić, że małżeństwo zostało zawarte nieważnie, tzn. od początku węzeł pomiędzy stronami postępowania nie powstał. Wybrane odstawy prawne wniesionego sporu prezentujemy w osobnych zakładkach dotyczących nieważności małżeństwa.