Kodeks Prawa Kanonicznego wskazuje trzy rodzaje okoliczności, które mogą spowodować nieważność małżeństwa:

1. Przeszkody zrywające – okoliczności obiektywnie wykluczające ważność małżeństwa.
2. Wady zgody małżeńskiej – sytuacje, w których jedna ze stron lub obie są ograniczone wolitywnie.
3. Braki formy – brak odpowiedniego upoważnienia dla asystującego przy zawieraniu małżeństwa.

Przeszkody zrywające w ogólności (kan. 1073-1082 KPK)

– zabraniające lub unieważniające (zrywające)
– wynikające z prawa naturalnego lub na podstawie prawa stanowionego (kościelnego lub cywilnego).

Poszczególne przeszkody zrywające (kan. 1083-1094 KPK):

1. Przeszkoda wieku: kan. 1083 § 1 KPK, „nie może zawrzeć ważnego małżeństwa mężczyzna przed ukończeniem szesnastego roku życia i kobieta przed ukończeniem czternastego roku. § 2. Konferencja Episkopatu ma prawo ustalić wyższy wiek do godziwego zawarcia małżeństwa”.
2. Przeszkoda pokrewieństwa: kan. 1091 § 1 KPK „w linii prostej pokrewieństwa nieważne jest małżeństwo między wszystkimi wstępnymi i zstępnymi, zarówno prawego pochodzenia, jak i naturalnymi. § 2. W linii bocznej nieważne jest aż do czwartego stopnia włącznie. § 3. Przeszkoda pokrewieństwa nie zwielokrotnia się. § 4. Nigdy nie zezwala się na małżeństwo, jeśli istnieje wątpliwość, czy strony są spokrewnione w jakimś stopniu linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej”.
3. Przeszkoda powinowactwa: kan. 1092 KPK, „powinowactwo w linii prostej powoduje nieważność małżeństwa we wszystkich stopniach”.
4. Przeszkoda różnej religii: kan. 1086 § 1 KPK, „nieważne jest małżeństwo między dwiema osobami, z których jedna została ochrzczona w Kościele Katolickim lub była do niego przyjęta i nie odłączyła się od niego formalnym aktem, a druga jest nieochrzczona. § 2. Od tej przeszkody można dyspensować tylko po wypełnieniu warunków, o których w kan. 1125 i 1126. § 3. Jeśli podczas zawierania małżeństwa strona była powszechnie uważana za ochrzczoną albo jej chrzest był wątpliwy, należy domniemywać, zgodnie z kan. 1060, ważność małżeństwa, dopóki w sposób pewny nie udowodni się, że jedna strona była ochrzczona, druga zaś nieochrzczona”.
5. Przeszkoda niemocy płciowej/impotencja/niepłodność: kan. 1084 § 1 KPK, „niezdolność dokonania stosunku małżeńskiego uprzednia i trwała, czy to ze strony mężczyzny czy kobiety, czy to absolutna czy względna, czyni małżeństwo nieważnym z samej jego natury. § 2. Jeśli przeszkoda niezdolności jest wątpliwa, czy wątpliwość ta jest prawna czy faktyczna, nie należy zabraniać zawarcia małżeństwa ani też, dopóki trwa wątpliwość, orzekać jego nieważności. § 3. Niepłodność ani nie wzbrania zawarcia małżeństwa, ani nie powoduje jego nieważności, z zachowaniem przepisu Kan. 1098”.
6. Przeszkoda węzła małżeńskiego: kan. 1085 § 1, KPK, „nieważnie usiłuje zawrzeć małżeństwo, kto jest związany węzłem poprzedniego małżeństwa, nawet niedopełnionego. § 2. Chociaż pierwsze małżeństwo było nieważnie zawarte lub zostało rozwiązane z jakiejkolwiek przyczyny, nie wolno dlatego zawrzeć ponownego małżeństwa, dopóki nie stwierdzi się, zgodnie z prawem i w sposób pewny, nieważności lub rozwiązania pierwszego”.
7. Przeszkoda uprowadzenia: kan.1089 KPK, „nie może być ważnie zawarte małżeństwo pomiędzy mężczyzną i kobietą uprowadzoną lub choćby przetrzymywaną z zamiarem zawarcia z nią małżeństwa, chyba że później kobieta uwolniona od porywacza oraz znajdując się w miejscu bezpiecznym i wolnym, sama swobodnie wybierze to małżeństwo”.
8. Przeszkoda zabójstwa współmałżonka: kan. 1090 § 1 KPK, „kto ze względu na zawarcie małżeństwa z określoną osobą, zadaje śmierć jej współmałżonkowi lub własnemu, nieważnie usiłuje zawrzeć to małżeństwo. § 2. Nieważnie również usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy poprzez fizyczny lub moralny współudział spowodowali śmierć współmałżonka”.
9. Przeszkoda przyzwoitości publicznej: kan. 1093 KPK, „przeszkoda przyzwoitości publicznej powstaje z nieważnego małżeństwa po rozpoczęciu życia wspólnego albo z notorycznego lub publicznego konkubinatu. Powoduje zaś nieważność małżeństwa w pierwszym stopniu linii prostej między mężczyzną i krewnymi kobiety i odwrotnie”.
10. Przeszkoda pokrewieństwa prawnego: kan. 1094 KPK, „nie mogą ważnie zawrzeć małżeństwa ze sobą ci, którzy są związani pokrewieństwem prawnym powstałym z adopcji, w linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej”.
11. Przeszkoda publicznego wieczystego ślubu czystości: kan. 1088 KPK, „nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy są związani wieczystym ślubem publicznym czystości w instytucie zakonnym”.
12. Przeszkoda święceń: kan. 1087 KPK, „nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy otrzymali święcenia”.

Zgoda małżeńska (kan. 1095-1107):

• Wśród najczęściej spotykanych przyczyn jest hazard, alkoholizm, choroby psychiczne i nerwice, zaburzenia osobowości, chorobliwa zależność od rodziny generacyjnej, zaburzenia w sferze seksualnej. Najczęściej spotykanym tytułem jest niezdolność natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich (1095.3 KPK).

A oto dyspozycje kanonów KPK dotyczących poszczególnych wad zgody:

1. Brak wystarczającego używania rozumu: kan. 1095 KPK, „niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy: 1° są pozbawieni wystarczającego używania rozumu”. – chodzi o sytuacje, w których ktoś został pozbawiony aktualnego świadomego działania, poczytalności. Może to wynikać z choroby psychicznej, innych zaburzeń umysłowych, ale też z odurzenia alkoholowego czy narkotykowego, hipnozy, utraty przytomności.
2. Poważny brak rozeznania oceniającego co do praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przyjmowanych i przekazywanych: kan. 1095 KPK „niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy: 2° mają poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych”.
3. Niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej: kan. 1095 KPK, „niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy: 3° z przyczyn natury psychicznej nie są zdolni podjąć istotnych obowiązków małżeńskich”.
4. Minimum wiedzy o małżeństwie: kan. 1096 § 1 KPK, „do zaistnienia zgody małżeńskiej konieczne jest, aby strony wiedziały przynajmniej, że małżeństwo jest trwałym związkiem między mężczyzną i kobietą, skierowanym do zrodzenia potomstwa przez jakieś seksualne współdziałanie. § 2. Po osiągnięciu dojrzałości nie domniemywa się takiej ignorancji”.
5. Błąd: W myśl kan. 1097 § 1 KPK, „błąd co do osoby powoduje nieważność małżeństwa – błąd co do tożsamości fizycznej lub przymiotu rozciągniętego na osobę”. Kan. 1097 § 2 KPK, „błąd co do przymiotu osoby, chociażby był przyczyną zawarcia małżeństwa, nie powoduje nieważności małżeństwa, chyba że przymiot ten był bezpośrednio i zasadniczo zamierzony”.
6. Symulacja całkowita i częściowa: kan. 1101 § 1 KPK, „domniemywa się, że wewnętrzna zgoda odpowiada słowom lub znakom użytym przy zawieraniu małżeństwa. § 2. Jeśli jednak jedna ze stron albo obydwie pozytywnym aktem woli wykluczyłyby samo małżeństwo zawierają je nieważnie”. – symulacja całkowita. W myśl kan. 1101 § 1 KPK, „domniemywa się, że wewnętrzna zgoda odpowiada słowom lub znakom użytym przy zawieraniu małżeństwa. § 2. Jeśli jednak jedna ze stron albo obydwie pozytywnym aktem woli wykluczyłyby jakiś istotny element małżeństwa, albo jakiś istotny przymiot, zawierają je nieważnie”. – symulacja częściowa.
7. Podstęp: W myśl kan. 1098 KPK, „kto zawiera małżeństwo, zwiedziony podstępem, dokonanym dla uzyskania zgody małżeńskiej, a dotyczącym jakiegoś przymiotu drugiej strony, który ze swej natury może poważnie zakłócić wspólnotę życia małżeńskiego, zawiera je nieważnie”.
8. Przymus i bojaźń: W myśl kan. 1103 KPK, „nieważne jest małżeństwo zawarte pod przymusem lub pod wpływem ciężkiej bojaźni z zewnątrz, choćby nieumyślnie wywołanej, od której, ażeby się uwolnić, zmuszony jest ktoś wybrać małżeństwo”.
9. Małżeństwo warunkowe: W myśl kan. 1102 § 1 KPK, „nie można ważnie zawrzeć małżeństwa pod warunkiem dotyczącym przyszłości. § 2. Małżeństwo zawarte pod warunkiem dotyczącym przeszłości lub teraźniejszości jest ważne lub nie, zależnie od istnienia lub nieistnienia przedmiotu warunku. § 3. Warunek zaś, o którym w § 2, nie może być godziwie dołączony, chyba że za pisemną zgodą ordynariusza miejsca”.

Forma zawarcia małżeństwa (kan. 1108-1123)